Θεόφιλος, Το ηφαίστειο της Καντάνειας

Χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής ζωγραφικής

Το έργο Το ηφαίστειο της Καντάνειας του Θεόφιλου απεικονίζει 2 ψηλές κορυφές του ηφαιστείου της Αίτνας τη στιγμή της έκρηξής τους. Από κάτω απλώνεται η παραθαλάσσια πόλη Κατάνια της Σικελίας. Στο αριστερό της άκρο, διακρίνονται ένα δέντρο, μια βρύση και ένα τρένο που τη διασχίζει.

Το έργο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής τεχνοτροπίας στη ζωγραφική, την οποία ο Θεόφιλος υπηρέτησε με πίστη και αυθεντικότητα. Τη λαϊκή αισθητική του έργου μαρτυρούν και ενισχύουν:

• Τα ζωηρά χρώματα και οι έντονες αντιθέσεις.
• Η επιπεδότητα της σύνθεσης, που θυμίζει θεατρικό σκηνικό.
• Η έλλειψη προοπτικής, που φανερώνεται στο δυσανάλογο μέγεθος του δέντρου, της βρύσης και του τρένου σε σχέση με τα σπίτια.
• Η διακόσμηση της κορνίζας με φυτικά μοτίβα.

Η φύση στο επίκεντρο

Το φυσικό τοπίο κυριαρχεί στη σύνθεση. Στο κέντρο, δεσπόζουν τα 2 ηφαίστεια που από την κορυφή τους πετούν φλόγες και καπνούς. Η θάλασσα έχει εξίσου κεντρικό ρόλο, αφού καταλαμβάνει σχεδόν τη μισή ζωγραφική επιφάνεια.

Σε αυτό το σκηνικό, η ανθρώπινη παρουσία δεν είναι άμεσα εμφανής. Ωστόσο, υποδηλώνεται από την ύπαρξη των κτιρίων, του λιμανιού, του τρένου που διασχίζει την πόλη και των πλοίων στη θάλασσα. Ο Θεόφιλος αποτύπωσε τις σημαίες και τα πανιά των πλοίων με εξαιρετική λεπτομέρεια, για να υπονοήσει τη σύνδεση του τόπου με το εμπόριο και τη ναυτιλία.

Λίγα λόγια για τη ζωή του

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1871-1934) γεννήθηκε στη Λέσβο. Ήταν αυτοδίδακτος. 

Το 1883 εγκατέλειψε τη γενέτειρά του και πήγε στη Σμύρνη. Έμεινε μέχρι την έναρξη του ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897, στον οποίον συμμετείχε.

Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Πήλιο. Το 1926 επέστρεψε στη Λέσβο.

Ναΐφ ζωγραφική

Η ζωγραφική του Θεόφιλου είναι απαλλαγμένη από τους αυστηρούς κανόνες της ακαδημαϊκής παράδοσης του 19ου αιώνα. Τη χαρακτηρίζει ένας πρωτόγνωρος, άδολος συναισθηματισμός που παραπέμπει σε ναΐφ ζωγράφους.

Η τέχνη ναΐφ ξεχωρίζει για την παιδικού τύπου απλοϊκότητά της, τόσο στην επιλογή της ύλης όσο και σε αυτή του θέματος και της τεχνικής. Ο όρος προέρχεται από τη γαλλική λέξη naïve (=αφελής). Συχνά οι ναΐφ καλλιτέχνες ήταν αυτοδίδακτοι, χωρίς επίσημη τεχνική κατάρτιση.

Αγαπημένα θέματα

Η ζωγραφική του Θεόφιλου βασίζεται σε θρησκευτικά και εθνικά θέματα της ιστορίας του Ελληνισμού. Μεγάλη αδυναμία είχε σε θέματα και προσωπογραφίες από την Επανάσταση του 1821.

Τα θέματά του προέρχονταν και από άλλες πηγές: λαϊκές λιθογραφίες, καρτ ποστάλ της εποχής, διαφημίσεις και εικονογραφήσεις.

Καταξίωση με τη βοήθεια του Tériade

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Θεόφιλος γνώρισε τον τεχνοκριτικό Στρατή Ελευθεριάδη-Tériade (1897-1983), που ζούσε στη Γαλλία. Η γνωριμία αυτή ήταν σημαντική για την αναγνώριση του έργου του.

Ο Tériade, που καταγόταν κι αυτός από τη Λέσβο, φρόντισε ώστε ο ζωγράφος να έχει τα προς το ζην και να ζωγραφίζει ανενόχλητος. Η οικονομική βοήθεια που του προσέφερε έδωσε στον Θεόφιλο την άνεση να δημιουργήσει πάνω από 120 πίνακες μέσα σε 6 περίπου χρόνια.

Τα έργα αυτά παρουσιάστηκαν στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι το 1936. Εκεί απέσπασαν τον θαυμασμό και την αναγνώριση του κοινού ως δείγματα ενός λαϊκού ζωγράφου της Ελλάδας. Ο Θεόφιλος δυστυχώς δεν πρόλαβε να ζήσει αυτήν την καταξίωση.

Ο Θεόφιλος στη Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank

Στη Συλλογή μας ανήκει επίσης το έργο Ο ήρως Μάρκος Μπότσαρης του Θεόφιλου.

Συμμετοχή σε εκθέσεις

Το έργο Το ηφαίστειο της Καντάνειας παρουσιάστηκε στις ομαδικές εκθέσεις:

• «Θεόφιλος. Ο Τσολιάς της Ζωγραφικής» που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη από 10.11.2021 έως 03.02.2022.
• «Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική» που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη από 12.10.2005 έως 20.11.2005.
• «Εικόνες της θάλασσας» που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της διοργάνωσης Ποσειδώνια 2004.

Το έργο στις εκδόσεις μας

Το έργο Το ηφαίστειο της Καντάνειας του Θεόφιλου αναφέρεται στις εκδόσεις της Alpha Bank:

• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη. Η έκδοση συνόδευσε την ομώνυμη έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη το 2005.

Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική (Πανόδετο εξώφυλλο) από το e-shop της Alpha Bank.

• Εικόνες της θάλασσας, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη, Άρη Ραπίδη, Δέσποινας Τσούργιαννη. Η έκδοση συνόδευσε την ομώνυμη έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της διοργάνωσης Ποσειδώνια 2004.

Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Εικόνες της θάλασσας από το e-shop της Alpha Bank.

Άλλες βιβλιογραφικές αναφορές

Το έργο αναφέρεται επίσης στα βιβλία:

• Μ. Στεφανίδης, Ελληνομουσείον, 2001
• Σ. Λυδάκης, Οι Έλληνες ναΐφ ζωγράφοι, 2010
• Κατάλογος της έκθεσης «Θεόφιλος. Ο Τσολιάς της Ζωγραφικής» που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη από 10.11.2021 έως 03.02.2022.

Η Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Μπορείτε να την επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού. Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.